侘 寂
Keramiek vanuit een filosofie
Wabi-sabi
is een Japanse filosofie die het vergankelijke, het verweerde en het
imperfecte respecteert. Deze tegenhanger van de westerse esthetiek de
klassieke Griekse schoonheidsleer van perfectie en symmetrie gelooft
dat dingen mooier zijn wanneer ze getekend zijn door de natuur en
vergankelijkheid, dit is namelijk wat objecten hun individualiteit en
hun schoonheid geeft. Deze idealistische schoonheid is een natuurgericht
esthetisch paradigma die enige vorm van gezond verstand terug probeert
te brengen in onze manier van het leven. Terwijl de esthetica in het
westen slechts gezien wordt als een filosofie, beschouwen de Japanners
het concept van esthetica als een zeer belangrijk onderdeel van het
dagelijkse leven.
Vergankelijkheid
Het
gaat erom de vergankelijkheid van dingen, maar ook van onszelf, te
accepteren. De acceptatie dat we allemaal sterfelijk zijn, leidt volgens
deze Japanse filosofie tot werkelijke levenswijsheid. Het is echter
geen excuus voor smerigheid en luiheid maar een begrip van het feit dat
alles voorbijgaand is. Het is een manier om schoonheid te zien in de
imperfectie van de dingen om ons heen, maar ook in het leven in het
algemeen.
Verschillende betekenissen
‘Wabi’
en ‘sabi’ werden niet altijd samen genoemd, ze hebben daarom ook
verschillende betekenissen. ‘Wabi’ refereert naar een manier van leven
naar het subjectieve en ruimtelijke gebeurtenissen. ‘Sabi’ refereert
naar materiële objecten, de kunst en de literatuur, het objectieve en
het esthetische ideaal en tijdelijke gebeurtenissen. Het is voor
Japanners moeilijk uit te leggen wat deze filosofie nou eigenlijk
betekent. Bijna elke Japanner begrijpt het gevoel wel maar kan hierover
geen duidelijke rationele uitleg geven. De grootste reden hiervoor is
dat de meeste Japanners nooit over wabi-sabi in rationele termen hebben
geleerd. Er zijn namelijk opzettelijk geen boeken over geschreven, juist
om een rationele uitleg van deze filosofie te voorkomen. Deze
anti-rationaliteit is afkomstig uit het Zen Boeddhisme.
Zen Boeddhisme
De
inspiratie voor de traditionele principes komen voort uit het Zen
Boeddhisme. Deze filosofie legt de nadruk op ‘anti-rationalisme’.
Volgens het Zen Boeddhisme verkrijgen wij wijsheid door vrede te maken
met onze eigen vergankelijkheid en onze imperfecte natuur. Essentiële
kennis kan slechts worden overgebracht van geest tot geest, niet door
middel van het geschreven of gesproken woord. Dit om misinterpretatie
van bepaalde concepten in deze filosofie te voorkomen. Gevolg is wel dat
het hierdoor erg lastig wordt om een duidelijk stuk over wabi-sabi op
papier te zetten.
Ondoorgrondelijkheid
Echter,
juist deze ondoorgrondelijkheid van de term is de betekenis ervan, dit
om de esthetische waarden van dingen te behouden. Juist de
onuitspreekbaarheid, de incompleetheid van wabi-sabi, is wat deze
filosofie bijzonder maakt. Volgens de Japanse filosofie moeten we het
ook niet op een rationele manier willen begrijpen. Het is een doel op
zichzelf, iets wat nooit volledig gerealiseerd kan worden. Het gaat om
het overstijgen van de conventionele, rationele manier van het kijken
naar dingen en het bestaan. Door te pogen het concept wabi-sabi op een
volledige, rationele manier uit te leggen verminder je zijn waarde en
daardoor verliest de term zijn mysterie en schoonheid.
Esthetica
Wabi-sabi
is het meest karakteristieke kenmerk van de traditionele Japanse
schoonheid. Ze heeft dezelfde positie in de Japanse esthetiek als de
Griekse idealen van schoonheid en perfectie in het Westen. De esthetica
is de filosofie van de schoonheid en de kunsten. Deze tak van filosofie
stamt uit de klassieke Griekse oudheid. Deze term wordt toegepast op
kunst maar ook op culturele objecten. De westerse, esthetische
ontwerpprincipes bestaan uit symmetrie, statigheid, perfectie en ideale
proporties. Deze definitie van schoonheid komt voort uit een verwijzing
naar universele wetten en de wiskunde.
De basis van de klassieke,
Japanse esthetica daarentegen accepteert dat de werkelijkheid om ons
heen vergankelijk is en constant verandert. Dit bewustzijn van de
fundamentele conditie van de vergankelijkheid van het bestaan van
dingen – waaronder onszelf – is het belangrijkste aspect van de Japanse
culturele traditie. Dingen zijn mooier wanneer ze tekenen dragen van
oudheid en individualiteit. Een klein scheurtje in een vaas of krassen
in een tafel moeten we waarderen en niet proberen onzichtbaar te maken.
Juist het zichtbaar repareren van een gebroken object is wat het mooi
maakt. Dit noemen de Japanners kintsukuroi, wat betekent ‘repareren met
goud’; de kunst van het repareren van aardewerk met goud of zilveren
lak en hierdoor begrijpen dat het object mooier is doordat het stuk
gegaan is.
.
Bron: Noorderbreedte Groningen
https://noorderbreedte.nl
Exactheid en perfectie zijn geen uitingen van vrijheid
Yanagi Sõetsu / 柳 宗悦 (1889-1961)
Japans filosoof
